Legionella is een verzamelnaam voor bacteriën die een ernstige longziekte kunnen veroorzaken. De meest ideale omgeving voor deze bacterie is stilstaand water met een temperatuur tussen de 25 en 55 °C. Van nature komt de bacterie voor in grond en water. Onder de juiste omstandigheden vermenigvuldigt legionella zich in een razend tempo.
Wat is de legionellabacterie?
Hoe komt de legionellabacterie in water terecht?
De bacterie komt (overal ter wereld) in de natuur voor en soms ook in (leiding)water, maar in zulke kleine aantallen dat de bacterie dan niet schadelijk is. Maar wanneer water in bepaalde delen van de waterinstallatie blijft stilstaan (dode leidingen) – op een temperatuur tussen de 25 en 55 graden – en dit water niet wordt ververst, vindt vermenigvuldiging vaak in een hoog tempo plaats.
Dode leidingen ontstaan bijvoorbeeld wanneer een afgetakte leiding wordt afgedopt, of een bepaald tappunt niet wordt gebruikt. Ook leidingen die zijn vervuild door biofilm (kalk en slijmlaag in de leiding), zijn de ideale plek voor de legionellabacteriën om zich in te nestelen.
De risico's van een legionellabesmetting
Besmetting vindt plaats via het inademen van besmette waterdamp (nevel). De lichte vorm van de infectie is de legionella-griep (ook wel Pontiac-fever) genoemd. De zware vorm lijkt op een ernstige longontsteking en kan voor mensen met een verminderde weerstand zelfs dodelijk zijn. Echter kunt u met een gerust hart (leiding)water drinken, de legionellabacterie komt alleen binnen via de luchtwegen. De ziekte is niet besmettelijk en huisdieren kunnen niet besmet raken. Mensen met een legionella-infectie worden behandeld middels antibiotica.
Regels voor legionellapreventie
Voor een aantal bedrijven en organisaties gelden strenge regels voor legionellapreventie. Hiermee wordt het voorkomen van legionellagroei en -verspreiding bedoeld. Het gaat om plekken waar veel mensen komen, of waar mensen komen die een mindere weerstand hebben. Risicolocaties zijn onder andere ziekenhuizen en verzorgingshuizen, locaties met een openbare douche (hotels, campings, truckstops), zwembaden en saunacomplexen, installaties die worden gebruikt voor een bedrijfsproces waarbij verneveling optreedt en evenementen waar gebruik wordt gemaakt van tijdelijk aangelegde waterinstallaties.
Kortom: risicogebieden zijn alle plekken met een waterinstallatie en waar verneveling plaats kan vinden. Als eigenaar van een instelling waar mensen een groot risico lopen om besmet te raken met legionella, bent u dus wettelijk verplicht om maatregelen te nemen. Hierbij gaat het om onderstaande zaken:
- U moet een risicoanalyse laten uitvoeren door een gecertificeerd bedrijf. Deze analyse laat zien waar de bacteriën kunnen groeien in uw waterleiding. Deze plekken moeten ieder halfjaar worden gecontroleerd op legionella;
- Aan de hand van deze risicoanalyse moet u een beheersplan (laten) opstellen. Hierin wordt vermeld welke maatregelen nodig zijn om de kans op besmetting zo klein mogelijk te houden;
- U bent verplicht om de leidingen regelmatig door te spoelen, dit moet u ook goed bijhouden in een logboek;
- Minimaal 2 keer per jaar moet u het water laten controleren door een gecertificeerd bedrijf.
De Inspectie SZW (het Nederlandse Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid) ziet erop toe dat bedrijven de verplichtingen uit de Arbowet en de daarop gebaseerde regelgeving naleven. Voor legionella betekent dit dat bij een inspectie wordt nagegaan of de bedrijven de risico’s goed in beeld hebben en voldoende maatregelen treffen om te voorkomen dat werknemers worden blootgesteld aan legionellabacteriën.
Legionella in de voedingsindustrie
Water is ook bij de productie van voedingsmiddelen een belangrijke bron van besmetting. Zo maken reinigingsmachines vaak gebruik van verhit water wat stoomvorming kan veroorzaken. Het is voor legionella ook mogelijk om te groeien in het vocht dat zich ophoopt in HVAC-systemen. De meeste van deze systemen werken bij temperaturen die ideaal zijn voor de vermenigvuldiging van legionella. HVAC-systemen moeten hierom zo worden ontworpen dat ze gemakkelijk schoongemaakt kunnen worden.
Reinig elk HVAC-systeem regelmatig om de kans op luchtvervuiling te beperken. Bedrijven in de voedingsmiddelenindustrie zijn daarnaast verplicht om voedselveiligheid te waarborgen. Streef als bedrijf in de voedingsmiddelenindustrie dus altijd de basisprincipes van HACCP na, om gevaren als legionellose en listeria te voorkomen.
Het beheersplan
In het beheersplan komen de resultaten vanuit de risicoanalyse naar voren. Deze omvat de volgende onderdelen:
- De uitslag van de risico-analyse;
- Alle eenmalige én periodieke beheersmaatregelen die op basis van de risico-analyse genomen moeten worden. Denk hierbij aan:
- Temperatuurmetingen: zijn er specifieke plekken die voor een vergroot risico zorgen?
- Het spoelen van tappunten: legionella kan niet overleven bij temperaturen hoger dan 55 graden Celsius. Door de tappunten regelmatig (op een temperatuur hoger dan 55 graden) te spoelen, zorgt u voor een reiniging van uw waterleidingen en hiermee wordt de aanwezigheid van de legionellabacterie beperkt;
- De keerklepcontrole (moet minimaal één keer per jaar worden uitgevoerd): legionella kan zich in de waterleidingen verspreiden wanneer de keerkleppen niet op de juiste manier functioneren. Besmet water stroomt terug in de leidingen en zorgt voor een verspreiding van de bacterie;
- Het testen van de waterkwaliteit a.d.h.v. een monstername: legionellabacteriën mogen slechts in beperkte mate in uw waterleiding aanwezig zijn. Door dit zorgvuldig bij te houden, kan onderzocht worden of er sprake is van een groei in de mate van aanwezigheid;
- Wie voert welke taken uit binnen het bedrijf en wat zijn de bevoegdheden van de betrokken personen? In het beheersplan staat ook aangegeven wat deze personen moeten doen bij een legionellabesmetting.
Tips uit het beheersplan die u als bedrijf zelf kunt doorvoeren
Om er zelf voor te zorgen dat u de kans op besmetting zoveel mogelijk kunt voorkomen, zijn er een aantal maatregelen die u nu zelf al kunt en moet nemen. Wees er als bedrijf echt alert op en volg de volgende tips op:
- Alle kranen moeten wekelijks goed worden doorgespoeld op de warmste stand – tien minuten lang per kraan – in ieder geval boven de 60 graden;
- Hierbij is het van belang dat u goed bijhoudt wanneer u dit voor het laatst heeft gedaan. Houdt dit dan ook bij in een logboek;
- Zorg ervoor dat u een goed werkende waterinstallatie heeft en laat deze minimaal 1 keer per maand controleren;
- Maak apparaten die water vernevelen of sproeien regelmatig schoon en laat geen water in deze apparaten staan als deze langer dan een week niet worden gebruikt;
- Komt de legionellabacterie vaker voor, dan is het een optie om de leidingen te laten vervangen, of door te laten spoelen door een gespecialiseerd bedrijf.
Door uw leidingwaterinstallaties goed aan te leggen, te onderhouden én te beheren, kunt u veel risico’s op legionellabesmetting voorkomen. Heeft u vragen, of wilt u zich graag laten adviseren? Neem dan contact op met onze klantenservice door te bellen naar +31 (0)345 – 72 49 00.